Denkend aan Holland
zie ik breede rivieren
traag door oneindig
laagland gaan,
Zo zag de bekende dichter Hendrik Marsman ons land in het jaar 1936. Na die tijd is er veel veranderd aan het landschap van het land van de “breede rivieren” en van de “rijen ondenkbaar ijle populieren” die als “hooge pluimen aan den einder staan”. Veel natuur verdween in ons land, de kwaliteit van de natuur verslechterde bovendien. Door beleid gericht op verbetering van de natuur is er de laatste jaren wel enige winst geboekt, maar de geplande bezuinigingen op het natuur- en landschapsbeleid en andere activiteiten (extra en versnelde aanleg van snelwegen) van Kabinet Rutte en de gedoogsteun van de PVV brengen de natuur in ons land weer terug naar af. Van het land van de breede rivieren, naar een land van brede autobanen die onstuitbaar door oneindig steenland gaan. De bezuinigingen zullen een verdere verslechtering van de natuurkwalitet en de leefomstandigheden voor planten- en diersoorten tot gevolg hebben. ‘Vierentwintig bijzondere planten- en diersoorten worden bedreigd’.
Was er in het jaar 1900 in ons land nog 876.000 hectare aan natuurgebied, in 1989 was daar nog maar ongeveer de helft van aanwezig (448.000 hectare). Door o.a. verstedelijking en landbouw is veel natuur uit ons land verdwenen. Ook de kwaliteit van de natuur is sterk verminderd, van 55% is deze teruggelopen naar 18%. Dit verlies aan kwaliteit komt o.a. tot uiting in het verlies aan biodiversiteit. Ruim een derde van alle bekende soorten wordt met uitsterven bedreigd. De mondiale biodiversiteit is gedaald tot 70% van wat het oorspronkelijk was en de Nederlandse biodiversiteit is nog verder gedaald, tot maar liefst 15% van wat het was. Het verlies aan biodiversiteit is daarmee aanzienlijk groter dan elders in Europa en de wereld.
De belangrijkste oorzaken voor biodiversiteitverlies zijn vernietiging van leefgebied, versnippering, te hoge stikstofdepositie en klimaatverandering. Landbouwgebieden verliezen biodiversiteit door intensivering en verlies aan landbouwgrond ten gevolge van verstedelijking. Denk aan het verlies van biodiversiteit bijvoorbeeld aan de weidevogels die bedreigd worden, het verlies aan vlindersoorten en al die andere soorten van flora en fauna die ons land rijk is en die bedreigd worden of al verdwenen zijn. Gelukkig komen er wel weer soorten terug, of er komen zelfs hele nieuwe soorten bij. Bijvoorbeeld omdat soorten met de mens zijn meegereisd (exoten) of omdat soorten verhuizen als gevolg van de klimaatverandering. Sommige exoten blijken zich hier zo goed thuis te voelen dat zij de oorspronkelijk aanwezige soorten verdringen.
Biodiversiteit is van levensbelang, het is de levensverzekering van soorten en ecosystemen. Het zorgt ook voor klimaatregulering en waterzuivering. Het jaar 2010 was door de Verenigde Naties zelfs uitgeroepen tot Internationaal jaar van de biodiversiteit.
Een belangrijke maatregel om het verlies aan natuur tegen te gaan, is de Ecologische Hoofdstructuur. Ongeveer twintig jaar geleden heeft men besloten om dit samenhangend netwerk van belangrijke natuurgebieden te creëren. De Ecologische Hoofdstructuur (EHS) heeft als doel om natuurgebieden te vergroten en met elkaar te verbinden. Door verbindingen tussen natuurgebieden te maken, kunnen planten en dieren zich makkelijker verspeiden over meer gebieden. Hierdoor zijn deze gebieden beter bestand tegen negatieve milieu-invloeden. In grotere natuurgebieden kunnen bovendien meer soorten planten en dieren leven.
De EHS bestaat uit:
*bestaande natuurgebieden en nieuwe natuurgebieden, reservaten; 
*natuurontwikkelingsgebieden en zogenaamde robuuste verbindingen;
*landbouwgebieden met mogelijkheden voor agrarisch natuurbeheer (beheergebieden);
*grote wateren (zoals de kustzone van de Noordzee, het IJsselmeer en de Waddenzee).
De EHS moet in 2018 klaar zijn; in totaal gaat het om 728.000 hectare natuur. Dat is gelijk aan ongeveer 17,5% van de totale oppervlakte van Nederland.
Het idee achter de EHS stamt uit de theorie van de “Eilandbiogeografie”: er is een verband tussen de soortenrijkdom (biodiversiteit) van een eiland en de combinatie van de oppervlakte van dat eiland en de afstand van dat eiland tot het vasteland. Deze eilandtheorie is van toepassing voor natuurgebieden op het vasteland, aangezien de natuurgebieden veelal geïsoleerde eilandjes zijn “in een zee van in cultuur gebracht gebied, waar veel soorten niet kunnen overleven”.
(bron: publiek geheim; het succes van de EHS).
De eerste successen van de EHS zijn inmiddels geboekt. Zo kun je constateren dat in verschillende aaneengesloten natuurgebieden sprake is van een grotere biodiversiteit.
Het is niet alleen de natuur die van het netwerk van natuurgebieden profiteert, ook de mens heeft baat bij de EHS in velerlei opzicht: de EHS geeft de mogelijkheid om te recreëren, brengt wat gezondheid en welzijn betreft gunstige effecten teweeg, en de EHS levert ook geld en banen op door het bezoek van toeristen en recreanten aan de gebieden. De EHS is daarmee in economisch opzicht een goede investering. Last but not least biedt de EHS ook een buffer tegen klimaatverandering.
Op dit moment is ongeveer 600.000 hectare EHS in beheer. Maar we zijn er nog lang niet. Het proces verloopt te langzaam, en de EHS die nu ontstaat biedt niet de oplossing voor het probleem van de versnippering.
Een jaar geleden was al bekend dat er een tekort aan geld was om de EHS af te ronden. In verband met de verkiezingen in juni vorig jaar, kreeg het continueren van het EHS project een politieke dimensie. Met de komst van Kabinet Rutte en de gedoogsteun van de PVV is er wel zeer zwaar weer op komst voor de natuur. De regering stopt met de aanleg van nieuwe verbindingszones en gaat bekijken welke natuurontwikkelingsgebieden nog moeten worden aangekocht en ingericht. Ook Staatsbosbeheer, de organisatie die o.a. het beheer van de EHS-gebieden verzorgt, moet drastisch bezuinigen. Kleine gebieden worden zelfs verkocht. Op meer dan de helft (zo’n 60%) van het budget dat bestemd is voor de EHS wordt bezuinigd. Het zijn niet alleen de bezuinigingen op het natuur- en landschapsbeleid, maar ook de (versnelde) aanleg van extra (snel)wegen en de verhoging van de maximum snelheid naar 130 km per uur die de natuur in ons land geen goed zullen doen. Volgens het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) zullen de voorgenomen bezuinigingen van het Rijk op het natuur- en landschapsbeleid leiden tot een verdere verslechtering van de natuurkwaliteit en de leefomstandigheden voor planten- en diersoorten. De Europese Vogel- en Habitatrichtlijnen verplichten Nederland om die achteruitgang te stoppen, aldus het PBL.
Er zijn overigens wel heel veel organisaties die zich bezighouden met de thema’s natuur, biodiversiteit en aanverwante onderwerpen. De vraag is wie zich nou waar mee bemoeit en in hoeverre al die organisaties bekendheid genieten in ons land. Kent u bijvoorbeeld de Taskforce Biodiversiteit? Er is dus sprake van niet alleen een versnippering van natuurgebieden maar ook een grote versnippering aan organisaties! Tweede Kamerlid voor GroenLinks Rik Grashoff pleitte onlangs op radio 1 voor één grote natuurorganisatie waarin bestaande organisaties als Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer moeten opgaan. Zijn pleidooi is van toepassing voor de organisaties die aan natuurbeheer doen (en bescherming). Hij wil een soort van “Groene ANWB” oprichten. Een grote organisatie met veel leden kan als dam dienen tegen de bezuinigingen die het Kabinet Rutte van plan zijn en een grotere en betere vuist maken dan de huidige organisaties, aldus Grashoff.
Vandaag vindt er in de Tweede Kamer een debat plaats met Staatssecretaris Bleker over zijn natuurbeleid. Hoe de heer Bleker over natuur denkt wordt duidelijk in een interview op radio 1, tijdens het programma “Dit is de dag” van de EO. “Bezuinigen op de ecologische hoofdstructuur doe ik liever dan bezuinigen op de ouderenzorg, de thuiszorg en de verpleeghuiszorg.” “Ik wil nog wel wat simpele voorzieningen gaan treffen, maar geen driebaanssnelweg meer voor de otter en het edelhert. Dat wordt nu een smal paadje.” Kennelijk is hij vergeten dat meer natuur en een betere kwaliteit van natuur ook ten goede komt voor de gezondheid van de mensen! Volgens Bleker gaat het met de grutto nu goed mede dankzij het agrarisch beheer. Het is echter een bekend feit dat het met een aantal weidevogels, waaronder de grutto, nog steeds niet goed gaat.
Ook met het onderwerp klimaat slaat Bleker de plank mis, want hij is van mening dat dit een “ongewisse zaak” is.
Een aantal hoogleraren stuurden onlangs een open brief aan Kabinet Rutte, waarin zij hun zorgen uiten over de drastische bezuinigingen op de natuur.
| “De draconische bezuinigingsmaatregelen op natuur leiden er toe dat wat in decennia is opgebouwd op zeer korte termijn teloor dreigt te gaan. Dit is niet alleen een enorme kapitaalsvernietiging, maar leidt ook tot een verslechtering van de leefkwaliteit voor mensen, planten en dieren. Wij willen met klem protesteren tegen deze aanslag op de natuur in Nederland, waarbij korte-termijn bezuinigingen gaan leiden tot langetermijnproblemen (‘penny wise – pound foolish’)“. |
De hoogleraren verwijten het Kabinet Rutte geen visie te hebben op de kwetsbare natuur in ons land, op de kwaliteit van de leefomgeving en op de toekomst van de inrichting van ons land. Ze pleiten in de brief voor een stevige visie, “die leidt tot nieuwe impulsen en een duurzame koers”. In de brief komen enkele onderdelen van zo’n visie aan de orde; de visie gaat verder dan biodiversiteit alleen en heeft ook betrekking op gezondheid, economie en recreatie.
Ze eindigen de brief met :
| Overal op onze aardbol staat de natuur onder grote druk. Wat gaan we daar in de komende eeuw aan doen? Gaan we door met de aarde langzaam onleefbaar te maken, of veranderen we van visie en van koers? We kunnen niet de hele wereld veranderen, maar we kunnen wel onze verantwoordelijkheid nemen voor dat kleine stukje dat Nederland heet en dat, economisch crisis of niet, nog steeds een van de meest welvarende landen ter wereld is, waar mensen nog steeds graag willen wonen.
Wij roepen het kabinet Rutte-Verhagen daarom op om bezuinigingen zodanig uit te voeren dat de natuur in Nederland niet onevenredig belast wordt. Nederland heeft tot nu toe internationaal gezien een goede reputatie en voortrekkersrol op het gebied van natuurbeheer en natuurontwikkeling. Dat moet vooral zo blijven. |
Bleker heeft al een antwoord gegeven op de brief van de hoogleraren. De hoogleraren leggen de verantwoordelijkheid voor de natuur in Nederland vrijwel geheel bij het Kabinet, stelt Bleker. Zijn ideaal is echter om de zorg voor natuur meer in handen te leggen van boeren, particulieren en ondernemers in het landelijk gebied. Bleker gaat in zijn antwoord voorbij aan het argument van de hoogleraren in de brief dat boeren en particulieren momenteel nauwelijks iets bijdragen aan de doelen van de Vogel- en de Habitatrichtlijnen. Als de regering dit wil verbeteren, kost dat extra geld, stellen de hoogleraren.
Bleker is zelfs op de vingers getikt door de Europese Commissie.
Laten we hopen dat Bleker zich iets zal gaan aantrekken van de open brief van de hoogleraren en dat het debat dat vandaag in de Tweede Kamer plaats vindt ook een positieve wijziging in het natuurbeleid van Kabinet Rutte tot gevolg zal hebben. Ik heb er echter een hard hoofd in. Dát wat we de afgelopen jaren hebben opgebouwd wordt door Kabinet Rutte en de gedoogsteun van de PVV, waarvan we allemaal weten dat deze partij geen enkele interesse heeft voor de natuur, en de klimaatproblematiek ontkent, weer afgebroken. Het landschap in ons land zal nog verder verstenen en verharden. Met alle gevolgen van dien.
Wat is natuur eigenlijk in ons land?
Een interessante visie is in dit artikel te lezen :
Een wei met koeien is geen natuur
Enkele citaten :
Natuurbeleid mag niet afhankelijk zijn van de richting waaruit de politieke wind waait, vindt Matthijs Schouten, ecoloog en strateeg van Staatsbosbeheer. “Natuur is van zichzelf en van ons allemaal. Laten we eerst afspreken wat we onder natuur verstaan, en daarna met elkaar een strategie uitzetten voor de lange termijn.”
Er staan op dit moment politici aan het roer die een koe in de wei of een bloeiend aardappelveld ook natuur noemen. Schouten bestrijdt dit. “De koe en de aardappel kunnen als organismen tot natuur gerekend worden; als systeem echter horen een wei met koeien en een aardappelveld niet bij de natuur, maar bij de cultuur. Door kunstmest en ontwatering komen er in het moderne boerenlandschap nauwelijks nog wilde planten- en diersoorten voor. In dit cultuurlandschap zijn de dominante planten en dieren – koeien, paarden, raaigras, maïs, aardappelen – er door de mens gekomen en niet spontaan. Zo’n gebied kan wel landschappelijke kwaliteit hebben maar de natuurwaarde is er gering.
“Wilde natuur heeft die waarde wel en halfnatuurlijke natuur vanwege haar grote biodiversiteit eveneens. Ook de politiek moet zich realiseren wat werkelijk natuurwaarde heeft. Ze kan zich er niet vanaf maken door te zeggen: een koe in de wei is ook natuur, dus als we die beschermen, hebben we onze taak gedaan. Net zomin als je het Rijksmuseum wel kunt opdoeken omdat je het werk van Marjolein Bastin ook kunst vindt.”
De vervreemding van de natuur neemt toe, ook al lopen we nog graag in een bos. Wat is dan nog onze relatie met de natuur en waarom moet ze worden beschermd en behouden?
Het gedicht “Geen Titel” is een anonieme persiflage op het gedicht van Marsman, Herinnering aan Holland.
Tekst en afbeeldingen door Helena
Helena is here 